Yıllar önce arkadaşımın tavsiyesiyle okuduğum Agotha Kristof’un Büyük Defter, Kanıt, Üçüncü Yalan roman üçlemesi etik ve ahlak üzerine çok düşünmeme neden olmuştu. Gariptir daha önce de kullandığım bu kavramları hiç detaylıca düşünmemiştim. Kitapta iki küçük kardeş anneleri ve kendilerine yardım eden yaşlı rahibin davranışları karşısında bu ikileme düştüler; ahlaki olarak doğru kabul edilen etik olarak doğru mudur? Ahlak içinde bulunduğumuz toplum, din, kültür hatta aile yapısına göre değişen kurallardır. Dolayısıyla Alman toplumunda olmayan bir ahlaki kural Türklerde olabilir veya Japonlarda daha katı olabilir. Yaşlılara, anne babaya saygı göstermek gibi, büyüklerin yanında sigara içmemek ayak ayak üstüne atmamak gibi. Neredeyse tüm toplumda kabul gören ahlaki kurallar da vardır; yalan söylememek, iftira atmamak, hak yememek, aile ve çocuğa saygı göstermek, çalmamak veya eşini aldatmamak gibi. Hatta bunların bazılarının kanuni yaptırımları da vardır. Genel olarak Ahlakın kaynağı gelenekler, din, toplumsal değerlerdir. Ancak etik ise daha farklı; başkasına zarar vermeden iyi ve doğru davranmaktır.. Ahlaken doğru olan bir şey etik olarak uygun olmayabilir. Ya da tam tersi. Yalan söylemek yanlıştır ama söylediğiniz yalan birini çok zor bir durumdan kurtaracak, hayati bir öneme sahipse söylenmeli mi? Ya da yaşlı birine ahlaken saygısızlık yapamazsınız ama ya o kişi ailesine veya başkalarına ciddi zarar veren biriyse. Ahlaken “ciddi hastalığı olan birine umut vermek gerekir” ama etik olarak “onun hastalığını bilmeye hakkı vardır”. Doktorun sorumluluğu hastalarına karşı dürüst olmaktır. Veya hırsızlık kötüdür ve suçtur ama kişi aç olan çocuğu için çalmışsa? Aynı derecede kötü müdür? Gördüğümüz gibi ahlak hazır kurallar sunarken etik o kuralları sorgulatıyor. Başka bir örnekle bakalım: Ahlaki olarak değerlendirdiğimizde; toplu taşımada gençler yaşlılara yer vermelidir, ancak o genç bütün gün ayakta çalıştıysa veya hastaysa, uykusuzsa.. Başkaları tarafından ayıplanmamak için kalkıp yer vermeli midir? Yer vermek bir zorunluluk mudur? Gönülsüzce yer vermek doğru mudur? Bunlar da etik sorgulamalar…
Siyasette, mesleklerde ve bilimde de etik kurallar vardır. örneğin bir doktor hastasının bilgilerini paylaşmaz, bir gazeteci yalan haber yapmaz, bir öğretmen öğrencilerine adil davranmalıdır gibi...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder